This article is from ECHO Asia Note # 41.
โดย Anthony Wong
ตำแหน่ง ผู้จัดการ แฟรนจิแพนนี ลังกาวี รีสอร์ท เกาะลังกาวี ประเทศมาเลเซีย
[หมายเหตุบรรณาธิการ: คุณแอนโทนี หว่องเป็นผู้ดูแลโครงการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมในมาเลเซียและภูมิภาคมาอย่างยาวนาน การใช้ระบบบำบัดนํ้าเสียแบบบ่อบำบัด ทำให้นํ้าเสียที่โรงแรมของเขากลายเป็นนํ้าสะอาดและนำกลับมาใช้ได้ ในขณะที่เศษอาหารจำนวนมากถูกนำไปเพิ่มคุณค่าด้วยนวัตกรรมระบบหนอนแมลงวันลาย คุณแอนโทนี หว่องได้รับเชิญเป็นวิทยากรครั้งล่าสุดในการประชุมการเกษตรและการพัฒนา เอคโค เอเชียในปี 2019 และมีประสบการณ์ภาคปฏิบัติจริงมาหลายปี เราขอแนะนำให้ท่านอ่านและศึกษารายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ Black Soldier Fly Biowaste Processing – A Step-by-Step Guide]
การผสมผสานการเลี้ยงหนอนแมลงวันลายในฟาร์ม
หนอนแมลงวันลาย หรือ Black Soldier Fly (Hermetia illucens) หรือตัวย่อคือ BSF ถือเป็นศักยภาพยอดเยี่ยมสำหรับระบบการเกษตรรูปแบบต่างๆ เนื่องด้วยความสามารถในการบริโภคเศษอาหารที่เหลือจากฟาร์มและการเป็นแหล่งอาหารที่ม ีคุณค่าสูงด้านโภชนาการ หนอนแมลงวันลายสามารถเลี้ยงให้เติบโตได้ด้วยเศษเหลือที่เป็นผลผลิตอินทรีย์เกือบทุกชนิด และสามารถนำมาใช้เพื่อหมุนเวียนของเสียให้กลายเป็นแหล่งโปรตีนที่มีคุณค่าได้ หนอนแมลงวันลายมีความสามารถในการย่อยสลายสิ่งที่เหลือใช้ที่ไม่สามารถนำไปใช้เป็นอาหารโดยตรงสำหรับมนุษย์หรือสัตว์เลี้ยง หรือแม้กระทั่งไส้เดือนในระบบการทำปุ๋ยไส้เดือน ด้วยเหตุนี้ จึงทำให้ระบบเหล่านี้ม ีประโยชน์ด้วยการกระชับวงจรสารอาหารในฟาร์มนั้นๆให้แน่นขึ้น นอกเหนือจากตัวหนอนที่นำมาเป็นอาหารสัตว์แล้ว ประโยชน์อีกข้อหนึ่งคือความสามารถของตัวหนอนที่สามารถย่อยสลายเศษอาหารได้อย่างรวดเร็วกลายเป็นผลพลอยได้ที่มีประโยชน์อย่างยิ่งที่สามารถนำไปใช้เป็นวัสดุอินทรีย์สำหรับปรับปรุงดิน
ระบบการเลี้ยงหนอนแมลงวันลายที่รีสอร์ทแฟรนจิแพนี ลังกาวี
รีสอร์ทแฟรนจิแพนี ลังกาวี ตั้งอยู่ที่อุทยานธรณีโลกขององค์การยูเนสโกแห่งลังกาวี โดยอยู่ใกล้กับอุตสาหรรมการบริการที่มากกว่าร้อยละ 60 ของขยะที่เกิดจากที่นี่มาจากเศษอาหาร ส่วนขยะที่เหลือนอกจากนั้นเป็นขยะที่นำไปรีไซเคิลได้และรีไซเคิลไม่ได้ จากการรายงานของหนังสือพิมพ์ The News Strait Time วันที่ 17 มิถุนายน 2018 รายงานว่าในประเทศมาเลเซีย ทุกๆวันมีขยะที่เป็นเศษอาหารประมาณ 16,000 เมตริกตัน และตัวเลขนี้เพิ่มขึ้นเรื่อย ๆในแต่ละวัน ในจำนวนตัวเลขของอาหารที่ถูกทิ้งไปนี้ รวมถึงอาหารที่ไม่ถูกแตะต้องเลยจากโรงแรม ธุรกิจ ที่พักอาศัยส่วนตัว ตลาด ศูนย์อาหาร แผงลอยหาบเร่ต่างๆ และแหล่งที่มาอื่นๆ ขณะนี้ที่ฝังกลบในเขต Kilim กำลังเผชิญกับปัญหาการรองรับขยะ และวันหนึ่งอาจส่งผลเสียต่อภาพลักษณ์และอุตสาหกรรมการท่องเที่ยวในพื้นที่นี้ได้
ในการรับมือในเรื่องนี้ รีสอร์ทแฟรนจิแพนีได้ร่วมมือกับโรงแรมใกล้เคียง 11 แห่งเพื่อรวบรวมเศษอาหารทั้งหมด และนำเศษอาหารเหล่านั้นนำเข้าสู่ระบบการเลี้ยงหนอนแมลงวันลายขนาดใหญ่ ในระบบนี้ ตัวหนอนที่ได้จากการผลิตในระบบจะถูกนำไปใช้เป็นอาหารให้กับไก่และปลา ที่หลังจากนั้นจะนำไปใช้บริโภคในร้านอาหารของโรงแรมต่อไป ด้วยโครงการนี้ จึงเป็นที่หวังว่าเกาะลังกาวีจะสามารถลดปริมาณขยะเศษอาหารที่จะถูกนำไปฝังกลบ และในขณะเดียวกันจะสามารถเลี้ยงปลาและไก่ และผลิตปุ๋ยอินทรีย์คุณภาพดีเพื่อเสริมสร้างดิน
ระบบการเลี้ยงหนอนแมลงวันลายนี้เป็นที่ดึงดูดความสนใจของเจ้าหน้าที่ในท้องถิ่น เนื่องจากความสามารถในการบริโภคเป็นจำนวนมากของของเสียอินทรีย์ซึ่งได้แก่เศษเหลือจากผัก ผลไม้ เศษไส้พุงของสัตว์, มูลสุกรและมูลไก่ โดยทั้งหมดนี้ถูกเปลี่ยนไปเป็นโปรตีนคุณภาพสูงที่สามารถนำไปเลี้ยงสัตว์โดยตรงได้
การรวบรวมเศษอาหาร
ในแต่ละวัน เศษอาหารจากโรงแรมต่างๆที่อยู่ในกจะถูกรวบรวมและนำกลับมาดำเนินการที่แฟรนจิแพนี เมื่อมาถึง เศษอาหารจะต้องผ่านขั้นตอนการตรวจสอบคุณภาพเป็นสิ่งแรก เพื่อให้แน่ใจว่าไม่มีส่วนที่เป็นสิ่งเจือปนที่อันตราย เช่น พลาสติก โฟม หรือสารสังเคราะห์อื่นๆ อาหารลักษณะแข็งเช่น เปลือกหอย หรือกระดูกขนาดใหญ่จะถูกแยกออกเพราะไม่สามารถนำไปผ่านขบวนการในขั้นต่อไปได้
เศษอาหารทั้งหมดต้องถูกนำไปบดเป็นชิ้นเล็กๆเพื่อเพิ่มพื้นที่ผิวให้มากที่สุด ทำให้ง่ายขึ้นสำหรับตัวหนอนและแบคทีเรียที่เกี่ยวข้องในการย่อยสลายได้เร็วขึ้น (ภาพที่ 1)
เศษอาหารที่ถูกบดเป็นชิ้นเล็กๆนี้จะถูกนำไปกรองเอาน้ำที่เป็นส่วนประกอบส่วนใหญ่ออกไป วิธีง่ายที่สุดคือการใช้ระบบแยกตะกอน (ด้วยแรงโน้มถ่วง) โดยการนำเศษอาหารชิ้นเล็กๆใส่ตะกร้าพลาสติกที่ทำหน้าที่เป็นเหมือนตัวกรอง เพื่อให้น้ำไหลผ่านตะกร้าลงสู่ถังด้านล่าง ในขั้นตอนนี้จะมีการเติมมะพร้าวขูดแห้งลงไป 2 กก.ต่อเศษอาหารปริมาณ 10 กก.โดยผสมให้เข้ากัน จุดประสงค์ในการผสมมะพร้าวลงไปคือช่วยลดปริมาณความชื้นในเศษอาหาร
การเก็บไข่และวิธีดูแลดักแด้
ระยะแรก(และสุดท้าย)ของขั้นตอนการผลิตในระบบของเราคือสิ่งที่เราเรียกว่า “บ้านรัก” ดักแด้ที่โตเต็มที่จะถูกนำมาที่นี่ก่อนจะเปลี่ยนไปเป็นแมลงวันตัวเต็มวัย (เป็นที่น่าสังเกตว่าตัวเต็มวัยไม่มีเหล็กไน และไม่เป็นอันตรายต่อมนุษย์) “บ้านรัก” เป็นที่ผสมพันธุ์ของแมลงวันลายและจากนั้นจะทำการวางไข่ ซึ่งเป็นการเริ่มขบวนการใหม่อีกครั้ง แมลงวันลายเป็นแมลงวันที่พบได้เกือบทุกพื้นที่ในเขตร้อน และมักจะพบในฟาร์มที่มีมูลสัตว์และมีของเสียอินทรีย์อย่างอื่นอยู่
จริงๆแล้วแมลงวันลายตัวเต็มวัยไม่กินอาหาร และอาหารที่เตรียมไว้ในบริเวณที่เลี้ยงนั้นสำหรับเพื่อให้ตัวเมียรู้ว่าจะไปวางไข่ที่ใด การนำกระดาษลังหรือกระดาษลูกฟูกขนาดเล็กๆ 4-5 ชิ้นมาวางไว้ด้วยกันเป็นการเตรียม “รางไข่” โดยให้วางไว้ตรงด้านบนของอาหารภายใน “บ้านรัก” ที่แมลงวันตัวเมียจะวางไข่ได้ (ภาพที่ 2) อาหารด้านล่างควรจะให้มีความชื้นอยู่ตลอดเวลาเพื่อป้องกันตัวเมียไม่ให้ไปวางไข่บนอาหาร ซึ่งจะทำให้เกิดความยุ่งยากในการจัดการ
เมื่อแมลงวางไข่ในรางไข่ ให้เก็บไข่นั้นทุกวันและนำมาไว้ใน “บ้านอาหาร” โดยนำไข่ที่อยู่กันเป็นก้อนนั้นวางไว้ในภาชนะที่มีอาหารเตรียมไว้ (ภาพที่ 4) หลังจากนั้นประมาณ 3 วัน ไข่จะฟักเป็นตัว (แต่ละรางไข่จะมีไข่ประมาณ 500-800 ฟอง) และตัวหนอนจะไต่เข้าไปในเศษอาหารและเริ่มกินอย่างรวดเร็ว
ในช่วงระยะนี้ ตัวหนอนจะเริ่มกินอาหารในอัตราสูงสุด โดยตัวหนอน 1 กก.จะสามารถกินเศษอาหารได้ถึง 1 กก. ในคืนเดียว (ภาพที่ 5) ตัวหนอนจะหยุดกินเมื่อพวกมันมาถึงระยะก่อนดักแด้และจะเริ่มคลานออกจาก “กล่องอาหาร” เพื่อหาที่ที่มีความแห้งและเย็นเพื่อฝังตัว พฤติกรรม “เก็บเกี่ยวตัวเอง” เช่นนี้ทำให้ง่ายต่อการรู้ว่าเมื่อใดที่ตัวหนอนพร้อมจะนำไปใช้ได้ ดังนั้นเมื่อตัวหนอนแยกตัวเองออกมาจากเศษอาหารจึงง่ายต่อการเก็บไปใช้ ตัวหนอนในระยะก่อนดักแด้จะทำให้ลำไส้ว่างในระหว่างช่วงลอกคราบครั้งสุดท้ายและจะไม่กินอะไรเลยหลังจากนั้น
ในระยะนี้ตัวอ่อนจะมีทุกอย่างที่มันต้องการในการดำรงชีวิตขณะเปลี่ยนตัวเองเข้าไปสู่ระยะดักแด้และในที่สุดกลายเป็นแมลงวันเต็มวัยที่บินได้
การผลิตอาหารเลี้ยงสัตว์คุณภาพและปุ๋ยหมักที่อุดมสมบูรณ์
ตัวหนอนแมลงวันลายมีคุณค่าทางโภชนาการสูงและประกอบไปด้วยโปรตีนถึง 35-42% อุดมไปด้วยแคลเซียม, ไขมัน & ไลปิด, และสารอาหารอื่นๆ ที่ทำให้ตัวหนอนเองเป็นอาหารสัตว์ที่มีคุณภาพ (Dortmans et al., 2017) หนอนแมลงวันลายนี้มีคุณภาพทางโภชนาสูงที่สุดที่ระยะตัวหนอนระยะสุดท้ายก่อนจะเปลี่ยนเป็นดักแด้ และควรเป็นระยะที่ดีที่สุดในการนำไปเลี้ยงสัตว์ (ภาพที่ 3)
นอกจากความสามารถในการผลิตแหล่งอาหารโปรตีนสูงแล้ว หนอนแมลงวันลายยังมีความสามารถที่น่าทึ่งในการเปลี่ยนเศษอาหารให้กลายเป็นแหล่งปุ๋ยอินทรีย์ที่พร้อมนำไปใช้ ด้วยการที่มันสามารถกินและย่อยสลายขยะที่ก่อนหน้านี้ไม่สามารถนำกลับมาใช้ได้อีก (ภาพที่ 6)
สรุป
นอกจากจะเป็นอาหารโปรตีนสูงสำหรับสัตว์เลี้ยงแล้ว หนอนแมลงวันลายยังสามารถเปลี่ยนเศษอาหารไปเป็นปุ๋ยอินทรีย์พร้อมใช้ วงจรชีวิตทั้งหมดของแมลงวันลายมีความยาวเพียง 45 วันเท่านั้น (ภาพที่7) จึงเป็นการผลิตแหล่งโปรตีนที่เร็วที่สุด จากการวางไข่ถึงระยะสุดท้ายของตัวอ่อน (พร้อมนำไปใช้เป็นอาหารสัตว์) เป็นช่วงระยะเวลาที่สั้นเพียง 20 วัน แน่นอนทีเดียวที่เทคโนโลยีหนอนแมลงวันลายนั้นใช้ต้นทุนน้อยอย่างไม่น่าเชื่อและยังเกิดประโยชน์ที่มาคู่กันคือการรีไซเคิลสิ่งที่เหลือใช้และการผลิตอาหารสัตว์โปรตีนสูง
ที่รีสอร์ทแฟรนจิแพนี ลังกาวี เราจัดหลักสูตรระยะสั้นให้กับชุมชนในท้องถิ่นและบุคคลภายนอกที่สนใจในการเรียนรู้เกี่ยวกับการเลี้ยงหนอนแมลงวันลาย การส่งเสริมความรู้เกี่ยวกับหนอนแมลงวันลายนั้นเป็นสิ่งที่สำคัญมากเพราะนี่ไม่เป็นเพียงการลดขยะที่จะถูกนำไปฝังกลบและลดการปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์เท่านั้น แต่ยังทำให้การดำเนินการในฟาร์มของเรามีความยั่งยืนอีกด้วย
อ้างอิง
Tancho, A. 2017. Maejo Maggots. Thai language resource on BSF. Available: https://bookstore.nstda.or.th/shop/product/web-406348-3381